نمازشب

در فضيلت نماز شب و آثار آن
و از حضرت صادق عليه السلام روايتست كه فرموده بود در وصيّت رسول خدا به على عليهما و آلهما السّلام : يا على وصيّت مى كنم تو را در باب نفس ‍ خودت به چند خصلت پس حفظ كن آنها را، بعد از آن فرمود: خداوندا يارى كن او را و ذكر فرمود جمله اى از خصلتها تا اينكه فرمود:
((وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ الزَّوالِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ الزَّوالِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ الزَّوالِ))
بر تو باد به نماز شب ، بر تو باد به نماز شب ، بر تو باد به نماز شب ، بر تو باد به نماز زوال و سه بار تكرار فرمود.
و ظاهر اين است كه حضرت اراده كردند به نماز شب سيزده ركعت را و به نماز زوال هشت ركعتى كه نافله زوال است .
وقت نماز شب
وقت نماز شب از اول نيمه شب است تا طلوع صبح صادق .
توضيح : شب از ديدگاه شرع عبارت است از اول مغرب تا طلوع صبح صادق . بنا بر اين در ساعت 12 شب كه عبارت است از نيمه غروب تا طلوع آفتاب بيش از نيم ساعت از نيمه شب شرعى گذشته است .
- افضل آن است كه نماز شب به هنگام سحر خوانده شود و هنگام سحر عبارت است از يك سوم آخر شب و هر قدر به صبح نزديكتر باشد افضل خواهد بود.
- شخص مسافر مى تواند نماز شب را پيش از نيمه بخواند.
- جوانى كه مى ترسد بخواب بماند و نماز شب از او فوت شود مى تواند نماز شب را پيش از نيمه شب بخواند.
- همه كسانى كه براى خواندن نماز شب بعد از نيمه شب عذرى دارند مانند پيرمردان و يا كسى كه از سرد شدن هوا مى ترسد و يا از جنب شدن در خواب مى ترسد و مانند اينها مى توانند نماز شب را قبل از نيمه شب بخوانند.
امام صادق عليه السلام فرمود:
اگر بيم دارى كه پايان شب برنخيزى يا سرما و مشكل ديگرى مانع نماز شبت خواهد شد، نماز شب و ((وتر)) را در اوّل شب بخوان .(5)
- در مواردى كه تقديم نماز شب جايز است سزاوار است كه نيّت اداء نكند بلكه به نيّت (تعجيل ) و جلو انداختن بخواند.
- اگر نماز شب از كسى فوت شد مى تواند قضاى آن را در روز به جا بياورد.
((مفضّل )) مى گويد:
به امام صادق عليه السلام عرض كردم : فدايت شوم ؛ من گاهى به خواندن نماز شب موفّق نمى شوم ، آيا اجازه مى فرمائيد پس از خواندن نماز صبح پيش از آنكه آفتاب طلوع كند قضاى نماز شب را بخوانم ؟
فرمود: آرى ؛ امّا اهل خانه ات را از اين كار با خبر مكن زيرا آنان هم از تو ياد مى گيرند و اين كار را سنّت قرار مى دهند.(6)
تذكّر: قضاى نماز شب را فضيلت بسيار است چنانچه در تفسير على بن ابراهيم از امام صادق عليه السلام روايت مى كند كه :
شخصى به آن حضرت عرض كرد: فدايت شوم چه بسا كه اتّفاق مى افتد كه يك ماه و دو ماه و سه ماه نماز شب از من فوت مى شود و من آن را به روز قضا مى كنم ، آيا اين كار جايز است ؟
فرمود: به خدا قسم اين كار مايه روشنى چشم تو است و اينجمله را سه بار تكرار كرد.
- قضاى نماز شب را بر تقديم آن يعنى پيش از نيمه شب خواندن رجحان دارد. بنابر اين اگر مى داند كه قضاى نماز شب از او فوت نخواهد شد قضا اولويت دارد.
تذكر: براى تشويق جوانان عزيز روايتى در مورد قضاى نماز شب نقل مى كنم :
اسحق بن عمار ضمن روايتى از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه ايشان از پدران بزرگوار و آنان از رسول خدا صلى اللّه عليهم اءجمعين نقل مى كند كه فرمود:
((ان اللّه يباهى بالعبد يقضى صلوة اللّيل بالنهار يقول ملائكتى عبدى يقضى ما لم افترضه عليه اشهدوا انى قد غفرت له )).
خداى تعالى با بنده اى كه نماز شب را در روز قضا بكند مباهات مى كند و مى فرمايد:
((اى فرشتگان من ، اين بنده من چيزى را كه به او واجب نكرده ام قضا مى كند گواه باشيد كه من او را آمرزيدم )).(7)
- جوانى كه مى ترسد به خواب بماند اگر پيش از نيمه شب نماز شب را خواند و خوابيد و پيش از صبح بيدار شد لازم نيست نماز شب را دوباره بخواند.
- اگر مشغول نماز شب شد و صبح طلوع كرد اگر چهار ركعت از نماز شب را خوانده است كه صبح شد بقيه نماز شب را به طور مخفف و بدون مستحبات مى خواند و اگر هنوز چهار ركعت از نماز شب نخوانده صبح شد همان دو ركعتى را كه شروع كرده تمام مى كند و پس از آن دو ركعت نافله صبح را مى خواند و سپس دو ركعت نماز صبح واجب را مى خواند و پس از آن باقيمانده نماز شب را قضا مى كند و اگر اصلاً به نماز شب شروع نكرده صبح طلوع كرد دو ركعت نافله صبح را اوّل مى خواند و پس از آن نماز صبح را و پس از آن قضاى نماز شب را به جا مى آورد.(
امشب آن نيست كه در خواب رود چشم نديم

خواب در روضه رضوان نكنند اهل نعيم

خاك را زنده كند تربيت باد بهار

سنگ باشد كه دلش زنده نگردد به نسيم

بوى پيراهن گم كرده خود مى شنوم

گر بگويم همه گويند ضلالى است قديم

اى رفيقان سفر دست بداريد از ما

كه بخواهيم نشستن به در دوست مقيم

كيفيّت نماز شب به صورت مختصر
- نماز شب مجموعاً يازده ركعت است كه ده ركعت آن هر دو ركعت به يك سلام خوانده مى شود و يك ركعت به يك سلام .
- هشت ركعت از يازده ركعت را بايد به نيت نماز شب خواند و دو ركعت آن را به نيّت نماز (شفع ) و يك ركعت آن را به نيت نماز (وتر).
- فضيلت نمازهاى شفع و وتر بيش از هشت ركعتى است كه به نيت نماز شب خوانده مى شود.
- انسان مى تواند فقط به نماز شفع و وتر اكتفا كند و هشت ركعت را نخواند.
- اگر وقت براى اداى نماز شب تنگ باشد مى تواند فقط به نماز وتر اكتفا كند.
- اگر وقت براى اداى نماز شب تنگ نباشد ولى انسان مى خواهد نماز وتر را بخواند بايد آن را (رجائا)(9) بخواند.
- جايز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتّى در حال اختيار، ولى اگر مى خواهد نشسته بخواند بهتر آن است كه هر دو ركعت نشسته را يك ركعت ايستاده حساب كند. بنابراين بايد هشت بار دو ركعت نشسته هر دو ركعت به يك سلام كه جمعاً شانزده ركعت مى شود به نيّت نماز شب بخواند و دو بار دو ركعت هر دو ركعت به يك سلام به نيت نماز شَفع . و دو بار يك ركعت هر يك ركعت به يك سلام به نيّت نماز وَتر.(10)
- خواندن سوره در ركعتهاى نماز شب لازم نيست و مى تواند فقط به خواندن سوره (حمد) اكتفا كند و همچنين قنوت در ركعتهاى دوّم مستحب است و مى تواند بدون قنوت بخواند.
- نماز وتر يك ركعت است ، و كافى است در قنوت سه بار تسبيح گفتن (11).
- لازم نيست همه يازده ركعت را در يك مجلس بخواند بلكه مى تواند در دو سه نوبت بخواند بلكه با فاصله خواندن افضل است . همانطور كه رسول خدا تهجد مى كرد.
- مستحب است كه نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش كسى مى خواهد به نماز شب برخيزد بيدار شود. چنانچه در روايت است و علماء نيز تصريح به استحباب بلند خواندن كرده اند.
- بديهى است كه استحباب بلند خواندن نماز شب در جائى است كه از ريا و سمعه در امان باشد و اگر خداى نخواسته خوف ريا و سمعه در بلند خواندن باشد بايد آهسته بخواند.
امام صادق عليه السلام فرمود:
صلوة الليل تذهب بذنوب النهار
نماز شب گناهان روز را پاك مى كند
بحار الانوار: ج 84، ص 143 و 154.
مستدرك : 6/330.