گلوكوم (آب سياه)

گلوكوم يا آب سياه بيماري است كه مي تواند سبب آسيب عصب بينايي و در نتيجه كوري شود. اين بيماري در آغاز هيچ علامتي ندارد ولي مي تواند در طول چند سال سبب كاهش بينايي و نهايتاٌ كوري شود. درمان زودرس مي تواند مانع پيشرفت بيماري و كاهش ديد بيمار گردد.
عصب بينايي: عصب بينايي از بيش از يك ميليون رشته عصبي تشكيل شده است كه بصورت دسته اي از رشته ها گرد هم آمده اند. اين عصب شبكيه (پرده نازك حساس به نور در قسمت عقب كره چشم) را به مغز متصل مي كند . براي داشتن ديد خوب، سالم بودن عصب بينايي ضروري است.

تأثير گلوكوم بر عصب بينايي: در بسياري از افراد افزايش فشار داخل چشم سبب گلوكوم مي شود. در جلوي چشم فضايي وجود دارد كه "اتاق قدامي" خوانده مي شود. مايع شفافي همواره وارد اين فضا شده و از آن خارج مي شود و وظيفه تغذيه بافت هاي مجاور را بعهده دارد. به محلي كه مايع از اتاق قدامي خارج مي شود اصطلاحاٌ "زاويه" گفته مي شود كه محل تلاقي قرنيه و عنبيه است . زماني كه مايع به زاويه مي رسد از طريق يك شبكه اسفنجي شكل شبيه يك سيستم زه كشي از چشم خارج مي شود.

گلوكوم زاويه باز از آنجا به اين نام خوانده مي شود كه زاويه اي كه مايع از آن خارج مي شود "باز" است. با اين حال، به دلايل نا مشخص، سرعت حركت مايع از خلال شبكه تخليه كند است. كندي حركت مايع سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم مي شود و اين افزايش مي تواند سبب آسيب ديدن عصب بينايي و كاهش ديد شود، مگر آنكه فشار چشم پايين آورده شود.

چه كساني در خطرند؟

افراد بالاي 40 سال
كسانيكه در خانواده شان سابقه اين بيماري وجود دارد.
علائم بيماري گلوكوم زاويه باز در ابتدا علامت خاصي ندارد. ديد طبيعي بوده و دردي وجود ندارد. با ادامه يافتن بيماري، بيمار متوجه مي شود كه هر چند اشيايي را كه جلويش قرار دارند خوب مي بيند ولي اشيايي را كه در كنار قرار داشته و بايد از گوشه چشم به آنها نگاه كند بخوبي نمي بيند.

بيمار مبتلا به گلوكوم در صورت عدم درمان ممكن است ناگهان متوجه شود كه "ديد كناري" ندارد. درست مانند اين است كه دارد از درون يك لوله به اطراف نگاه مي كند. ادامه يافتن بيماري ممكن است سبب از بين رفتن باقيمانده ديد حتي در مركز شده و بيمار كور شود.



تشخيص بيماري بسياري تصور مي كنند كه در صورتي مبتلا به گلوكوم هستند كه فشار چشمشان بالا باشد اما هميشه چنين نيست. فشار بالاي چشم خطر ابتلا به گلوكوم را افزايش مي دهد. بالا بودن فشار چشم الزاما به معناي ابتلا به گلوكوم نيست.

ابتلا يا عدم ابتلا به گلوكوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگي به ميزان تحمل عصب بينايي در مقابل فشار بالاي چشم دارد و اين ميزان در افراد مختلف متفاوت است. هر چند فشار طبيعي معمولاٌ بين 12 تا 21 ميلي متر جيوه است، ولي حتي در اين فشار نيز ممكن است شخصي به گلوكوم مبتلا باشد و اين نشان مي دهد كه معاينه چشم اهميت بسيار زيادي دارد.

چشم پزشك براي تشخيص گلوكوم بايد اقدامات تشخيصي زير را انجام دهد:

حدت بينايي (Visual Acuity): در اين تست كه با استفاده از چارت هاي بينايي انجام مي شود بينايي بيمار در فواصل متفاوت مشخص مي شود.ميدان بينايي: در اين تست ديد كناري (محيطي) بيمار اندازه گيري مي شود. با توجه به اينكه از دست دادن ديد كناري يكي از علائم گلوكوم است اين تست به تشخيص بيماري كمك مي كند.

اتساع مردمك: در اين تست با استفاده از قطره مردمك چشم بيمار متسع مي شود و بدين ترتيب چشم پزشك ديد بهتري براي معاينه عصب بينايي پيدا مي كند. بعد از معاينه ممكن است ديد نزديك تا چند ساعت تار باشد.

تونومتري: در اين تست فشار مايع داخل چشم اندازه گيري مي شود.

درمان: هر چند گلوكوم علاج قطعي ندارد ولي درمان هاي رايج بيماري را كنترل مي كنند و اين تأييدي بر اهميت تشخيص و درمان زودرس است. بيشتر چشم پزشكان گلوكومي را كه تازه تشخيص داده شده است با دارو درمان مي كنند ولي تحقيقات جديد نشان داده است كه جراحي با ليزر، جايگزيني مطمئن و مؤثر است.

روش هاي درماني گلوكوم شامل موارد زيرند:

درمان دارويي: شايعترين نوع درمان زودرس گلوكوم درمان دارويي است. داروهاي گلوكوم بصورت قطره هاي چشمي و قرص تجويز مي شوند. اين داروها به دو شكل سبب كاهش فشار داخل چشم مي شوند. بعضي باعث كاهش توليد مايع در چشم شده و بعضي به تخليه بيشتر مايع از درون چشم كمك مي كنند.

داروهاي ضد گلوكوم ممكن است تا چند بار در روز تجويز شوند. بيشتر بيماران عوارضي نشان نمي دهند ولي بعضي از اين داروهاي ممكن است سبب سردرد شده و يا بر روي اعضاء ديگر بدن عوارضي داشته باشند. قطره ها ممكن است سبب سوزش و قرمزي چشم شوند.

داروهاي ضد گلوكوم بايد تا زماني كه به كنترل فشار داخل چشم كمك مي كنند مصرف شوند. از آنجا كه گلوكوم معمولا علامتي ندارد، گاهي بيماران داروي خود را قطع كرده و يا فراموش مي كنند مصرف كنند.

جراحي با ليزر: جراحي با ليزر به تخليه مايع از درون چشم كمك مي كند. هر چند از اين روش مي توان در هر زماني استفاده كرد ولي معمولا بعد از آزمايش درمان دارويي بكار مي رود. در بسياري موارد بيمار بايد بعد از جراحي ليزري نيز دارو مصرف كند.

روش هاي جراحي رايج: در جراحي گلوكوم، هدف ايجاد محل خروج جديدي براي مايع داخل چشم است. هر چند چشم پزشك در هر زماني ممكن است تصميم به جراحي بگيرد ولي معمولا اين كار را پس شكست درمان دارويي و جراحي ليزري انجام مي دهد.

جراحي در كلينيك يا بيمارستان صورت مي گيرد. قبل از جراحي به بيمار داروهايي جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزريق موارد بي حس كننده در اطراف آن بي حس مي شود.

جراح قطعه كوچكي از بافت سفيدي چشم (صلبيه) را بر مي دارد و اين باعث بوجود آمدن كانال كوچكي براي عبور مايع درون چشم مي شود. سپس قسمت سفيد چشم كه برداشته شده است با لايه نازك و شفافي از ملتحمه پوشانده مي شود. مايع از مجراي ايجاد شده و از زير ملتحمه اي كه روي آن را پوشانده عبور كرده و از چشم خارج مي شود.

بيمار پس از جراحي بايد تا چند هفته از قطره هاي آنتي بيوتيك و ضد التهاب براي مقابله با عفونت و تورم استفاده كند. بايد توجه داشت كه اين قطره ها با قطره هايي كه بيمار قبلاً براي درمان گلوكوم مصرف مي كرده است متفاوتند. بيمار بايد همچنين بويژه در چند هفته اول پس از جراحي مرتباً ويزيت شود.

در بعضي از بيماران، جراحي حدود 80 تا 90 درصد در كاهش فشار مؤثر است. با اين حال، اگر مجراي جديد كه طي جراحي بوجود آمده است مسدود شود ممكن است به جراحي ديگري نياز باشد. در صورتيكه بيمار قبلاً تحت جراحي چشمي (نظير جراحي كاتاراكت) قرار نگرفته باشد جراحي گلوكوم بهترين اثر را دارد.

بايد بخاطر داشت كه با اينكه جراحي گلوكوم باقيمانده ديد بيمار را حفظ مي كند ولي باعث بهبود ديد نخواهد شد. در واقع، ديد بيمار ممكن است به خوبي ديد قبل از جراحي نباشد، هر چند كه در صورت انجام ندادن جراحي در درازمدت بيمار ممكن است ديد خود را كاملاً از دست بدهد.

جراحي گلوكوم نيز مانند هر جراحي ديگري ممكن است با عوارضي همراه باشد. اين عوارض عبارتند از: كاتاراكت، مشكلات قرنيه، التهاب يا عفونت داخل چشم و تورم عروق خوني پشت چشم. البته براي هر يك از موارد گفته شده درمان هاي مؤثري وجود دارد.

انواع ديگر گلوكوم هرچند گلوكوم زاويه باز شايعترين نوع اين بيماري است ولي گلوكوم انواع ديگري نيز دارد:

در گلوكوم با فشار طبيعي يا پايين، تخريب عصب بينايي و محدود شدن ديد كناري بصورت غير منتظره اي در افرادي رخ مي دهد كه فشار چشمشان طبيعي است. در درمان اين بيماران از همان روش هاي درمان گلوكوم زاويه باز استفاده مي شود

در گلوكوم زاويه بسته مايعي كه در قسمت جلوي چشم قرار دارد بدليل مسدود شدن زاويه توسط قسمتي از عنبيه (قسمت رنگي چشم) راهي به زاويه نداشته و نمي تواند از چشم خارج شود. در اين بيماران يك افزايش ناگهاني در فشار چشم ديده مي شود. علائم اين نوع گلوكوم شامل درد شديد و تهوع و همچنين قرمزي چشم و تاري ديد است. گلوكوم زاويه بسته يك مورد اورژانس است و بيمار بايد سريعاً درمان شود. در صورت عدم درمان، بيمار ممكن است ظرف 1 يا 2 روز كور شود. جراحي ليزري فوري بطور معمول انسداد را برطرف كرده و بيمار را از كوري نجات مي دهد.

در گلوكوم مادرزادي، كودك به دليل وجود يك نقص مادرزادي در زاويه به گلوكوم مبتلاست. كودكان مبتلا معمولاً علائم واضحي نظير چشم هاي كدر (cloudy eye)، حساسيت به نور، و اشكريزش شديد دارند. درمان معمولاً بصورت جراحي صورت مي گيرد زيرا داروهاي ضد گلوكوم ممكن است اثرات نامشخصي بر روي شيرخواران داشته باشند و همچنين تجويز اين داروها در اين بيماران مشكل است. در صورتيكه جراحي بلافاصله پس از تشخيص انجام شود اين كودكان شانس بسيار بالايي براي داشتن يك ديد خوب خواهند داشت.

گلوكوم ثانويه مي تواند عارضه اي از بيماري هاي ديگر باشد. اين نوع گلوكوم بعضي اوقات ناشي از جراحي چشم يا كاتاراكت پيشرفته، آسيب هاي چشمي، بعضي تومورهاي چشمي، يا يووئيت (التهاب چشم) باشد. يكي از انواع به نام گلوكوم رنگدانه اي (Pigmentary Glaucoma) زماني رخ مي دهد كه رنگدانه ها بصورت فلس از عنبيه جدا شده و با انسداد شبكه خروج مايع چشمي، مانع عبور آن شوند. نوع شديدي نيز به نام گلوكوم نئوواسكولار (Neovascular Glaucoma) با ديابت مرتبط است. همچنين، داروهاي كورتيكواستروئيدي (داراي كورتون) كه در درمان التهاب هاي چشمي و ديگر بيماريها كاربرد دارند نيز مي توانند در درصد كمي از بيماران سبب شروع گلوكوم شوند.