فـرهنــگ لغــت هــورامــي

منتظر تلاشتان برای غنی سازی فرهنگ لغت هورامی می مانیم !آ

ئاد:او (مذکر)

ئاده:او (مونث)

ئادی:آنها

ئارده ي:آوردن

ئارو:امروز

ئاردي=هاردي

ئازا:زرنگ،به معني زود هم هست(ئازا بو:زود بيا)

ئاژه: وضعیت،موقعیت،اسباب و اساسیه

ئاژاوه:دعوا،ناخوشی

ئاسانه:آستانه(من شه وی ناله م جوش ئاورده بو- سه گی (ئاسانه ت)بیدار که رده بو)

ئاساو:آسياب

ئاسک:آهو

ئاسن:آهن

ئاشو:فتنه

ئالوش،ورياي:خارش

ئامای:آمدن

ئانه:آن

ئاو:آب

ئاوا:آباد

ئاوات:آرزو

ئاوایی،ده گا:آبادی،روستا

ئاویر،ئه یر:آتش

ئاويرگا،ئارگا:آتشدان

ئاهر،ئه یر=ئاوير

ئاواره: بی خانمان
ئارۆ: امروز
ئاگه: ‌‌‌‌آنجا

ئازاد : آزاد . رها

ئه جیوم : فکر می کنم

ئه پى گردو: بااين همه
ئه رچى: اگرچه
ئيننه: همينه
ئه ولاكه وته: ازكار اُفتاده – به درد نخور
ئه چى: اينجا
ئه لعان: حالا
ئه سير: اسير
ئه شقوتونا: عاشقتم
ئه ری تولواى؟ : آره تو رفتى؟
ئيتروه سشا : ديگه بسه
ئه جيو: مثلِ – مانند
ئينا چكو: كجاست
ئينه ن: اينه

ئانا: اُونا
ئانه: اُون
ئاماره وار: آمد پايين
ئاماوه: برگشت
ئاميوه: برگشتند
ئاماى: آمدن
ئامايد يوه: برگشتيد
ئامينيوه: برگشتن

ئاردت: آوردی
ئيلا: اين طرف
ئه ولا: آن طرف
ئشيو: بايد
ئه ورای: گرسنه
ئه وراما: گرسنه ام
ئه وراتا: گرسنه ای
ئه وراشانه: گرسنه اند

ئه گريجه: زلف – صورت
ئاياگي: اونجای يگاه
ئه سرين: اشك
ئه وشا: آن يكی
ئيدشا: اين يكی
ئيد: اين
ئيلاخ: كوهستان

ئایر : آتش

ئاگه : آنجا

ئيتر :‌ديگر




ا

ئه دا:مادر

ئه ره ژنه=یه ره ژنه

ئه رك:وظيفه

ئه لکه سه ما:نوعی پرنده

ئه و په ر ، ئه و ده س:آنطرف،روبرو،مقابل

ئه وجاخ كور:ابتر،مقطوع النسل

ئه وه ته قاي،ته قايوه:انفجار

ئه هوه ن:آرام

ئیده،ایننه:اینقدر

ئیدی:اینها

ئیژای:ارزیدن،ارزش داشتن

ئیسال:امسال

ئیسه:الان،اکنون،حالا

ئیش:درد

ئیشمه،شمه:شما

ئیمه:ما

ئیننه،یه ننه:اینقدر


ب

بابا:پدربزرگ

بابا پیاره:ناپدری

باخ:باغ

باخه وان:باغبان

بان:بام

بانگ:اذان

بانجان:گوجه فرنگی

باوه شين،باوه شان:بادبزن

بایقوش،که لکه له وان:جغد

به ران،سابرین:گوسفند نر

به ره لا:رها،آزاد

به رده ی:بردن

به رز:بلند

به رشیه ی:دررفتن،فرارکردن

به زه يي:ترحم

به ژن،بالا:اندام

به ش:سهم

به ق:کبک نر

به لوو:بلوط

به ی:درخت به

به ينه ت:عهد

برمانه،بنمانه:نشان بده،نمایان کن

برو،پیله:ابرو

بروقیایوه:درخشیدن

بریه ی:بریدن

بلچی:درخت زالزالک

بلوق:آبسه

بلیسه،گر،شوله:شعله

بنه ره ت=ره سه ن

بنه رو:بامداد،اول روز

بنچينه:اساس

بوختاني:بهتان زدن

بول:خاکستر

بیه ی:بودن،شدن(مثال/گه وره بیه ی:بزرگ شدن)

بي به ر،ده ر نه وارده:بدرد نخور،بي ثمر

بيجگه،جگه:جز،بجز

بیزیای:تنفر

با زه=بذار
بل مه =برویم

به زیای: شکست خوردن
به زنای : شکست دادن

به رشو : فراركنه
به رئاما : درامد
بی سه روشون : بی نشانی – بی خبر
بده رپيم : بهم بده
بيناوی : بينايی
به ىته ور: به اين صورت
به رشی : فراركرد
به ربشه : فراركن
به رشيا : فراركردم
به رمشو : فرارمی كنم


پ
پا،قچ،قاچ:پا

پار:پارسال

پاسه،چانه،چامنه=حه ر پاسه

پال:کنار،بغل

پالا:کفش

پان،وال:پهن،گشاد،وسیع

پانتول:شلوار

په پووسليماله:شانه به سر،هدهد

په راسوو:دنده(عضو بدن)

په رداخ،قرووشکه:لیوان

په ری:پریروز

په ری،په ی:برای

په شیو:ناراحت،پریشان

په له:عجله

په لکه(در زن)،پرچ(درمردان خصوصا دراویش):زلف

پرشنگ:اشعه

پژگ:افشانه

پسل:نوعی گیاه با برگی شبیه گل لاله

پشکول،قلف:قفل

پوخته:تمیز

پوژناي:پوشانيدن،استتار

پول:دسته،گروه

پووزه وانی:نوعی پوشش زمستانی روی جوراب.(مختص هورامانات)

پیا:مرد

پیاله:استکان

پرشنگ:اشعه

پیچک:گیاهی است

پیرار:پیرار سال

پیس:کثیف

پيسه،چينه=حه رپيسه

پیسه و ،وینه و :مثل...

پیشه:استخوان

پيشه،رمله=توم

پیله،برو:ابرو

پیل:گونه،لپ

پیوار:دور

پلاره : ؟

په ل : صفحه

په پوله : پروانه

پله : رتبه

پولا : فولاد

پاژنه : پاشنه پا

پا سار : سراشیبی

پا ساري : بام

په سه ك : لباس پشمی زمستانی

پر ده : پل


ت

تاته:پدر

تاقي كه رده يوه:آزمايش كردن

تاوياي:ذوب شدن،آب شدن

ته رسای:ترسیدن

ته سک:تنگ

ته قايوه،ئه وه ته قاي:انفجار

ته م:مه

ته وه رگ:تگرگ

ته وه ن،کوپه ل،درک،دیولی،قه زالی،تاش:سنگ

تف:آب دهان

تفی:توت

تکیای:چکیدن

تن،کرژ:سریع،تند

تریشته:تیشه

توپ شه قانی:فوتبال

توره:عصبانی

توز:گرد،گرد و خاک

تووته:سگ

تووش بيه ي:مبتلا شدن

توم،پيشه،رمله:هسته

تير:سير{از غذا خوردن و ...}

تير:اخمو

تیژ:تیز

تيكه ل،هاميته:مخلوط،آميختگي

تیک دای:خراب کردن،ویران کردن

ته نگه تریزی=ترافیک

تش : ترش

تاو : شعلهور

ته نگ : فشرده

تاسه : انتظار
تاسیای : ؟
تاسنای : ؟

تاش : سنگ بزرگ
تاشای : تراشیدن
تاشه وان : ؟
تاف : آبشار
تافگه : آبشار
تافی جوانی : عطش جوانی
تاق : پنجره
تاقاله : تک
تاقمانجووت : ؟
تاقیلی : کلاه
تاقی که رده ی : آزمودن
تاک و ته نیا : تنها
تاک و تراق : کم کم - به ندرت
تال : تلخ
تالان : ویران
تالان که ده ی : ویران نمودن
تالانی مالا : ؟


ج

جار:اعلان

جار،كه ره ت:بار ، دفعه

جام:آينه

جه:از{حرف اضافه}

جه رگ:جگر

جه مین،روه،چورچه م=دیم

جیا:جدا

جگه=بیجگه

جگه ره:سیگار

جلي:لباس




چ

چامنه،چانه،پاسه:آنگونه،همانطور

چاشتی:غذا

چه کچن،خويري:ولگرد

چه ناكي:فك

چه رمه:سفید

چه م:چشم

چه مچه:قاشق

چه مچه پیاله:قاشق شیرین کردن چای

چه مچه کوده: قاشق بزرگ آشپزی

چه نی:چگونه

چه نی،چه نه:همراه...

چه نی:سوزن

چراوی:چراغ

چزي:نيش

چکو:کجا

چلاکیایره=زله په تیای(جه وه رم)

چلک:چرک

چلي:اربعين

چننه:چقدر

چنيه ي:بافتن

چورچه م،روه=دیم

چیچه:پستان

چی،چیگه:اینجا

چیی،په ی چیشی:چرا،برای چه

چیر:زیر

چیر پیاله:فنجان

چیل:کبک ماده

چيا:سرد

چیو:شی،چیز

چیوه ل :قبلا،پیش ازاین

چه پله کو وی:کف زدن
چنی کی : باچه کسی؟
چرا : صدا زد


ح

حه ر:هر(حرف اضافه)

حه ر پاسه، پاسه:همانطور،آنگونه

حه ر پيسه،پيسه:همينطور،اينگونه

حه وت:هفت،عدد۷


د

دال:عقاب

دالي،كوچي:اندكي،كمي

دایوه:فرودآمدن

ده ر سات:یکباره،آناً

ده ر نه وارده،بي بر:بدرد نخور،بي ثمر

ده س:دست

ده س و ديم:وضو

ده گا=آوایی

ده لاك:آرايشگر

ده نگ:صدا

ده ورووبه ر:اطراف

ده وله مه ن:ثروتمند

ددان:دندان

درو:دروغ

دروزن:دروغگو

دروی:دروغ

دريژ:دراز،طولاني

دریژای:طول،امتداد

دز:دزد

دل،زیل:قلب،دل

دما:بعد

دمايي:بعدا

دو:دوغ

دواردی:قیچی

دیار:پیدا،نمایان

دیه ی،دیای:دیدن

دیدی:نامادری

دیسان،واوه ی:دوباره

دیل:اسیر

دیم:صورت(عضوی از بدن)

دییه:صورت

ده م کو = سرکوب کردن بایکوت

ده مه له په رو : روی صورت خوابیدن! یا روی شکم

دیمه ک: نوعی چوب

داوا : خواستن، خواستگاری

داخو : راستی ! به نظر شما!
داخو لوابو؟ به نظرت رفته باشه !
ده م : دهان


خ
خاپوور،كاول:ويران

خاس:خوب

خاو،يه واش:آهسته،كند

خه زان،ره زان:خزان

خرت:گرد،مدور

خزای:خزیدن

خوژه:نوعی گیاه

خولک،خه لک:مردم

خويري=چه كچن

خوشک : خواهر

خوه ، خوای: خندیدن


ر

رازناي:آراستن

راو:شکار

راوچی:شکارچی

ره سه ن،بنه ره ت:اصل و نسب

ره مای:دویدن

ره هيل:ترور

رچياي:يخ بستن،منجمد شدن

رشته ی:رنگ کردن،رنگریزی

رمله،پيشه=توم

روه،چورچه م،جه مین=دیم

روجیار:خورشید

روجیارپریس:آفتاب گردان

روچن:نورگير،منفذ بام خانه

ریواو:گیاه ریواس

ز

زا:زاده(مثال. لالو زا :دائی زاده)

زاروله:بچه،طفل

زام:زخم

زه رده واله:زنبور

زه ریف:زیبا

زه ما:داماد

زه نگول:زانو

زه ین روشن:تیز هوش،باهوش

زره پیای=گلیرای

زگار:ضعیف

زله په تیای(جه وه رم)،چلاکیایره:از خواب پریدن

زنج:زنخدان

زوخاو:غم و غصه درونی

زوان:زبان

زور:قدرت،نیرو،زور

زول:فرزند نامشروع (و کنایه از آدم دغل باز)

زوو،قه دیم:زود،قدیم

زیل،دل:دل،قلب


ژ

ژار:زهر

ژاراو:زهرآلود

ژه ره ژ:كبك

ژه ک،فرو:آغوز

ژه نی:زن

ژمارای:شمردن

ژنیه ی:شنیدن

ژیر:عاقل،خردمند


ش
شه تاو=وه رواو

شه مشه له کوری:خفاش

شه و بو:گل شب بو

شرِ:کهنه،فرسوده

شنیه ی=ژنیه ی

شوانه:چوپان

شوت،شفت:شير{از لبنيات}

شوته وه ر:شیرخواره،کودک

شور،هالوچياره:آويزان

شوله،گر،بلیسه:شعله

شون و قولاخ:آدرس،نشاني

شیت:دیوانه

شیلانی:هلو

شوو= شوهر
شوانه = چوپان
شوره یی = زشت


س
سابرین،به ران:بز نر

سانای:خریدن

سه ر:بالا

سه رجه م:رویهم رفته

سه یایوه:رفع خستگی کردن،استراحت كردن

سل:دوری و فاصله گرفتن

سله مای:فرار از ترس

سوبه:بخاري

سوته ي=سوچياي

سوچیای:سوختن

سووچه ر:جوجه تیغی

سوور:قرمز،سرخ

سووک:سبک

سیاو:سیاه

سیراجی:پنیر!

سه خت = پنهان کردن


غ

غه زينه:گنج


ع

عال:خوب


ف
فارای،وارای:عوض کردن،تغییر دادن

فه ره جی،فه ره نجی:نوعی پوشش مردانه ساخته هورامان

فرو،ژه ك:آغوز

فره:زياد،خيلي زياد

فير بيه ي:ياد گرفتن

فیشته ر،فره ته ر:بیشتر

فرره ش ده:بنداز-پرت کن

فيدات بام : بشَم (فدايت بشَم)


ق
قاچ،پا،قچ:پا

قاژ:نوعی پرنده

قاژنگ،قرژانگ:خرچنگ

قالاو:نوعی پرنده

قه پان:نوعی ترازو

قه دیم،زوو:قدیم،زود

قه يش نيا،قه دش نيا:اشكالي ندارد

قسی:سخن

قسه که رده ی:سخن گفتن

قلواز:آبشار کوچک/وه زه ن:آبشار بلند

قلیچکه،کلک:دم(بضم د)

قرچه:...............

قرژانگ،قاژنگ:خرچنگ

قرواق:قورباغه

قرووشکه،په رداخ:لیوان

قمام:گياه اذخر

قورس:سنگین

قوزه:سرفه

قولاپه:قوزک

قولمه،كوله=مه له كور

قژی : گیسو
قه ی تان : بند، ریسمان
قرول : سوراخ بزرگی که در اثر فرسودگی در تنه ی درخت ایجاد می شود.
قوته ره : قسمتی از تنه ی درخت که از آن جداشده وشکل خاصی ندارد.

قرول=توخالی
قرخول= پیروفرسوده شده
قره ول= نشانه گیری
قراخ= کناره گوشه
قیماخ= نوعی خوراک که برای زانان تازه بچه دارشده درست می شود
قولاخ= کالبد
قروم ساق=اخته شده از گل (فوش)
قالاو=کلاغ
قازیاخه= نوعی گیاه
قولانچی= نوعی سوسک


ك

کاردی:چاقو،کارد

کام:کدام

کامشا:کدامیک

كاول=خاپور

کاوه تری:کبوتر

كه ره ت،جار:بار ، دفعه

که رده ینه:پوشیدن

که رده ی:کردن

که رگ:مرغ

که ری:کره

که ش:دامنه کوه

که له شییر:خروس

که له که ، دیوار:دیوار

که لکه له وان،بایقوش:جغد

كه لو په ل:اثاثيه

که مانی:نوعی کفش زمستانی که مانع فرو رفتن در برف میشود. (مختص هورامانات)

که وا:کت(بضم کاف)

كه وه:آبي

که وته ی:افتادن

که وه:آبی

كته:گربه

کتوپر:آني،ناگاه،اتفاقي

کرژ،تن:سریع،تند

کز:افسرده،غمگين

کلک،قلیچکه:دم(بضم د)

كلكه،گولكه:انگشت

کناچی:دختر

کو،که مه ر،که ش:کوه

کوبیه ی:جمع شدن

کوپ،کولم:گپ،گونه

كوت،لت:نصف

كوچي،دالي:اندكي،كمي

کور:پسر

کورت:کوتاه

كووز:قاچ

کوسار:رشته کوه

کوشنایوه:خاموش کردن



كوله،قولمه=مه له کور

كولبه ر:حمال

كو كه رده ي:جمع كردن

کیاسه ی:فرستادن

کی:چه کسی

کیشای:کشیدن

کچ : دختر
که ر : خر
که و : کبک
که ژ : کوه

کشترا: وسیله ای مثل رنده نجاری

كتو پر =ناگهان

کیوه لکانی : رقابت


گ

گاور:گبر،آتش پرست

گه ره ک بیه ی:خواستن،دوست داشتن

گه رمی:گندم

گه سه ي،گه سته ي:گزيدن

گه لا،وه لگ:برگ

گه نای:فاسد شدن،گندیدن

گجي:پيراهن

گرد:همه،کل

گر،بلیسه،شوله:شعله

گره وای:گریه کردن

گرژ:جمع

گزه ري:هويج

گزي:جارو

گلوپ،لامپ

گلویز:آب دهان

گلیرای،زره پیای:زمین خوردن

گوار:بچه کبک

گوتره ی:الکی

گوراله حاجیانی:گل بابونه

گورالي:گل

گوراني:آواز

گوره وی:جوراب

گوره که،گوره کله:گوساله

گوژ گیرته ی:گوش دادن

گول:زشت

گولكه=كلكه

گومه:آبگير

گیان:جان،روان

گیسناینه:روشن کردن

گيل:آدم ساده و نادان

گیواو:گیاه


ل
لابه رده ی:برداشتن

لافاو:سیل

له ممه:شکم

له واسه:کف دست

له وه ریای:چریدن

لت=كوت

لچ:لب

لریایوه:لرزیدن

لواي:رفتن

لول:موی فر

لووت:بینی

ليكاوي:آب دهان

لیلاو،هه رراو:آب گل آلود

لکه : گره

لالو = دایی
لار= کج
لاپر= یک گوشه
لاژگ= انکار
لاونای= لالایی خوندن


م

ما،هه له ت:پرتگاه

ماس:ماست

ماساو:ماهی

ماساي:باد كردن،پف كردن،مجازا به عصبانيت و خشمگين شدن هم گفته ميشود.

ماما:مادربزرگ

مانگه:ماه

مانیا:خسته

مانیای:خستگی

مه تی:عمه،خاله

مه ره:غار

مه رده ی:مردن

مه ژگ:مغز

مه شی:مگس

مه شووله:پشه

مه کی:نمک

مه له کور،كوله،قولمه:ملخ

مه لهه م:مرهم،دارو

مه هاردی: وسیله ای در پخت نان برای پهن کردن نان

مه ی:گوسفند

مه لي:شنا

مه ي:گوسفند

مته ی:ریختن

مچکله،وچکله:کوچک

مردای:ایستادن

مرو:گلابي

مریچیلی:گنجشک

مزگه ری:سکسکه

مزگی:مسجد

مشار:اره

مشیه،ئشیه م:بایستی

مل:گردن

مله:موش

موچیاری:نصیحت

میمان:میهمان

میوی:درخت مو

ما زو=میذاره

مازوو : میذرام

مه له:نرو
مه پژگ نه:نپاش
مه وه ره:نخور
ماچو:می گوید

مازموخ : ؟

مازلوخ : جانماز - سجاده


ن
نادیار:کم پیدا

ناق،ناقر:گلو

نال:نعل

نه ره:درخت بلوط

نه مام:نهال

نه وه ش،نه وه شین:بیمار

نه هه:ناف

نما:نماز

نویسه ی:نوشتن

نیشته ی:نشستن

نه لی:نروی
نه وهش:مریض
ناشیرین:زشت
نه مه نن:نمانده


و
وا:هوا،باد

واته ی،واچای:گفتن

واچه:بگو

وار:پایین

وارای،فارای:عوض کردن،تغییردادن

واران،وه شت:باران

وارده ی:خوردن

وال،پان:گشاد،وسیع،پهن

والي:خواهر

وام:بادام

واوه ی،دیسان:دوباره

وه س:بس ، کافی

وه ره تاو:نور خورشید

وه ر،وه ل:پیش،قبل،جلو

وه رم:خواب

وه رواو،شه تاو:آب برف

وه روه:برف

وه زه ن:آبشار بلند/قلواز:آبشار کوچک

وه زی:گردو

وه ش ئامای:خوش آمدن از،دوست داشتن

وه ش بو:خوشبو

وه ش که رده ی:ساختن،درست کردن

وه شت،واران:باران

وه ش که رده ی:درست کردن،خلق كردن،آفريدن

وه شله ي:اي كاش،خوشا

وه لگ=گه لا

وه لین،چی وه لین:قبلی،پیشین

وه نای:خواندن

وه نه وز:چرت(بضم چ)

وه نه وش:بنفش

وه نه وشه:گل بنفشه

وه یوه:عروس

وته ی:خوابیدن

وچکله،مچکله:کوچک

وشک:خشک

وراسه ی:دوختن

وسه ي:انداختن،پرت كردن

ونی،هوون:خون

ویارای:گذراندن

ویه رده:گذشته

ویت:خودت

وير:فكر

ويژه ن:آدامس

ويل:ولگرد،آزاد

ویم:خودم

وینه،پیسه:مثل

وه رگه : تاب طاقت
وى : خود

وه رپه نگ=جلوگیر کردن

وی که رده نی : کار خود کرده

وه ر بانگ : افطار


ه
هاردی:آرد

هالوچياره،شور:آويزان

هامزه ما:باجناق

هامسا:همسایه

هاميته،آميته،تيكه ل:مخلوط،آميختگي

هانه:چشمه

هاوار:داد و فریاد ؛ونیز به معنی توسل

هه راله بره یم:گل لاله واژگون

هه رراو،لیلاو:آب گل آلود

هه ره سه:بهمن

هه رسي ، هه لس:اشک،آب ديده

هه رمانه:کار،امر

هه ساره:ستاره

هه ساره ش چه فته ن: اصطلاحا؛ بد اقبال است

هه ساري:حوض

هه سه ره:استر،قاطر

هه سروه:مادر زن

هه سووره:پدر زن

هه له ت،ما:پرتگاه

هه لای،هیشتای،هیمای:هنوز

هه لمي:بخار

هه لووچه:درخت آلوچه

هه لوي:آبله

هه ليزه:مشك دوغ

هه ن:هست

هه نگ:زنبور عسل

هنو:مال کسی یا چیزی (مثال/هنو من:مال من)

هو:باعث

هورئیسه ی:بیدارشدن،بلند شدن

هورگیرته ی:برداشتن،قبول کردن،پذیرفتن

هورگیلنای:برگرداندن،ترجمه

هوش شیه ی:فراموش کردن

هومید:امید

هوون،ونی:خون

هووناو:سیلی از خون

هیزی:دیروز

هيله:تخم(پرنده)

هيله كه:غربال

هیلیانی:آشیانه

هیناسه،هه ناسه:نفس،تنفس

هیوه ر ژه نی:زن بیوه

هه ره ژنه:آرنج
هورزه:پاشو

هه ورنگی : دوکارد

هورپری=رقص


ي

يارده ي:كمك كردن

یاگه دار:جانشین

یاگی:جا،مکان

يانه:خانه،كاشانه

یاوای:رسیدن

یه ره ژنه،ئه ره ژنه:آرنج

یه ری: سه،عدد۳

یه ننه=ئیننه

يه واش،خاو:آهسته،كند

یه وی:جو