گنبد سلطانيه

من طرف **silence** الخميس سبتمبر 17, 2009 5:21 am

بخش
سلطانيه با وسعتي حدود 156 هكتار در ناحيه مركزي متمايل به غرب استان
زنجان بين 48 درجه و 48 دقيقه طول شرقي و 36 درجه و 36 دقيقه عرض شمالي
جغرافيايي با ارتفاع 1880 متر از سطح دريا در 39 كيلومتري جنوب شرقي شهر
زنجان قرار گرفته است. سلطانيه تا چند دهه اخير ده كوچك وكم اعتباري به
شمار مي رفت، اكنون با چند خيابان آسفالته و ساختمانهاي نوساز در حال
گسترش است و اعتبار خود را در اشتهار گنبد سلطانيه جستجو مي كند. در زمان
اولجايتوـ ايلخان مغول ـ فعاليتها و اقدامات عمراني و آباداني دامنه
وسيعتري يافت و شخص اولجايتو برلي بر آورده كردن آرزوي برادرش ـ غازان خان
ـ اساس پايتختي سلطانيه را پي ريزي كرد. پس از استقرار مغولان در ايران و
پايتختي تبريز توجه آنان به سلطانيه جلب شد و اين ناحيه به عنوان مرغزار
براي سلاطين مغول مورد استفاده قرار گرفت. به استناد متون تاريخي پس از
مرگ ارغون ـ پدر اولجايتوـ منطقه سلطانيه در شمار يكي از اردوگاههاي مهم
سرداران مغول درآمد. احتمالاٌ دفن خان مغول در كوههاي سُجاس واقع در جنوب
شرقي اين ناحيه در اين انتخاب بي‌تآثير نبوده است، زيرا احتمال داشت اين
منطقه مورد علاقه و احترام مغولان ـ كه اعتقادات پرستش اجداد در
باورهايشان بود ـ قرار گيرد. علاقه ارغون به منطقه سرسبز و خرم سلطانيه و
موقعيت ويژه آن كه بر سر شاهراه حياتي جاده ابريشم قرار داشت، انگيزه ي
ساخت بناهاي عظيم معماري و شهرسازي را در اولجايتو زنده كرد و او پس از
ايجاد شهري عظيم در سال 704 هجري قمري گنبدي با شكوه را پي ريزي كرد كه پس
از گذشت 700 سال در آسمان نيلگون اين سرزمين پهناور مي درخشد و با گذشت
قرنها پس از كليساي جامع مريم مقدس در فلورانس ومسجد اياصوفيه در استانبول
،سومين بناي گنبدي بزرگ و با شكوه در جهان است. اولجايتو پس از طرح شهر
براي ساخت آرامگاه خود، هنرمندان، معماران و صنعتگران را از هر سو به
سلطانيه آورد تا يكي از شاهكارهاي عظيم معماري و هنري دنيا را بنا كنند.
اساس بناي گنبد سلطانيه در زمان غازان خان پسر آباقا و نوه هولاكو گذاشته
شد. پس از مرگ غازان، اولجايتو به وصيت پدر عمل كرد و تصميم گرفت بنا را
تكميل كند، براي همين سلطانيه را به عنوان پايتخت انتخاب كرد و وسعت آن را
از 12000 گام به 30000 گام افزايش داد. در اين ميان با استفاده از نبوغ
هنرمندان نخبه آن روزگار و فراخواني آنها به منطقه سلطانيه كار ساخت گنبد
را آغاز كرد. اولجايتو نقشه گنبد را هشت وجهي نهاد و با تآثير پذيري از
مقبره سلطان سنجر در مرو و نيز بناي مقبره غازان خان و با استفاده از
مهارت و ذوق و استعداد هنرمندان چيره دست چنان اثري پديدار شد كه تا آن
زمان نظيرش در عالم نبود. به استناد متون تاریخی در شهر سلطانیه ارگی وجود
داشته که بنای گنبد سلطانیه در سمت جنوب غربی آن برپا شده است. زیبایی،
عظمت و آوازه بنای باشکوه سلطانیه ،سیاحان و جهانگردان زیادی را بدين سو
کشانده است و هر یک از آنان ، بنا را به نوعی تفسیر کرده اند. برخی از اين
جهانگردان بنا را مسجد و گروهی دیگر دژ و بعضی کلیسا و آرامگاه خدابنده
ناميده اند که به دستور وی ساخته شده است. ساختمان گنبد سلطانیه بر روی یک
نقشه هشت ضلعی بنا شده است که طول هر ضلع آن 17 متر و فاصله میان وجوه
خارجی آن 42 متر و ضخامت بنا حدود 40/7 متر است. این بنا متشکل از: گنبد،
مناره، تربت خانه و سردابه است. طریقه تقسیمات در معماری داخلی و تئوری
فضاهای این بنا تقارن بر گرد یک محور است که امتداد آن ما را متوجه مکه می
كند. گنبد عظیم آرامگاه اولجایتو با ویژگی دو پوشه بودن خود از نوع
گنبدهای شبدری یا چیدری با مقطع تخم مرغی شکل است. قوس این گنبد با دور
بسیار تند و کشیده بنا شده و به لحاظ نوع و شكل دهانه ارتفاع و چگونگی
بناي ساختمان در ایران بی نظیر است. اجرای گنبد بر روی نقشه مربع به کمک
شکنج ( فیلپوش) بدون به کارگیری قالب از مهمترین ویژگیهای معماری ساسانی
است. در طبقه سوم در زوایای هشتگانه بنا، هشت مناره ایجاد شده است که به
استثنای یک مناره در ضلع شمال شرقی و نیمی از مناره زاویه شمال غربی که
بخشی از کاشیکاری آن باقی مانده، بقیه مناره ها فروریخته است. این مناره
ها توخالی است و با پلکان چرخشی از بام تا سقف ایوان های طبقه سوم و نوک
مناره راه پیدا می کند. تربت خانه در ضلع جنوبی گنبد واقع است که ارتفاع
آن تا طبقه دوم گنبد ادامه دارد. درباره چگونگي استفاده از این قسمت بنا ،
نظرهاي مختلف وجود دارد که در اينجا مجالي براي تشريح آن نيست. برخی از
محققان ،سردابه را محل قبر پادشاه دانسته اند ، چرا که سلاطین ایلخانی به
پیروی از اعتقادات و سنن ایل و تبار خویش، اجساد مردگان را در گورهای
سردابه ای در زیرزمین دفن می کردند. هنرهای کاربردی در گنبد سلطانیه
عبارتند از: کاشیکاری، کاشی خشتی، آجرکاری، تزیینات آجری قالبی- مشبک یا
کنده کاری، تزیینات آجری مهری، تلفیق آجر و کاشی، گچبری، نقاشی، کتیبه،
تزیینات چوبی و سنگتراشی

گنبد سلطانيه Clip_image0003